Umetnička zbirka Dvorskog kompleksa na Dedinju

Kralj birao skupo, Tito voleo aktove

Aleksandar Karađorđević kupovao dela svetskih umetnika, a Broz uzimao poznate domaće stvaraoce. Čuveni Paja Jovanović brinuo o državnoj zbirci



Portret kralja Aleksandra i Karađorđevica - Pavle Paja Jovanovic

NEMA više tajni o umetničkoj zbirci Dvorskog kompleksa na Dedinju. One su otkrivene u luksuznom dvotomnom i dvojezičnom katalogu, koji je sinoć predstavljen u Belom dvoru. „Katalog državne umetničke kolekcije“ kruna je osmogodišnjeg istraživačkog rada istroičarki umetnosti dr Jelene Todorović i mr Biljane Crvenković. U njemu su sva umetnička dela koja se nalaze u dedinjskim dvorovima.



Ežen Delakroa

Stvarana od tridesetih do osamdesetih godina 20. veka kolekcija sadrži 315 vrednih umetničkih dela. Beli dvor krase radovi poznatih umetnika, među kojima su Nikola Pusen, Fransoa Mije, Jan Brojgel, a tu je i portret kralja Aleksandra Prvog, autora Paje Jovanovića. U Kraljevskom dvoru se nalaze dela Šarla Lebrena, Andree Aloviđija, Jakopa Grasija, Ežena Delakroa, Ogistena Pažua, Ivana Meštrovića, Frana Kršinića, Vlahe Bukovca...

- U stvaranju umetničke kolekcije ključnu ulogu imale su dve ličnosti čije su ideje i vizije, ali i mogućnosti i interesovanja, oblikovale zbirku evropske umetnosti. To su kralj Aleksandar Karađorđević i njegov brat od strica knez Pavle - kaže Jelena Todorović, jedna od autorki kataloga.

Odluke o otkupu umetničkih dela za Kraljevski dvor donosio je isključivo kralj Aleksandar, ali zbirka evropske umetnosti ne bi imala današnje obličje da nije bilo kneza Pavla.

- Njegova kolekcionarska interesovanja, veze sa galeristima, muzejima i velikim trgovcima umetničkih dela omogućila su mu da bude odlučujuća ličnost u stvaranju zbirke - objašnjava Todorovićeva.

- Mada su finansijske mogućnosti mlade države bile prilično skromne, stvaranje državne umetničke kolekcije bilo je jedan od prioriteta, pa su izdvajana značajna sredstva.

Marko Čelebonović

Pored toga, u velikim umetničkim centrima Evrope u ambasadama postavljani posebni izaslanici. Tako je Paja Jovanović bio i u Parizu i u Londonu po specijalnom nalogu države i brinuo o umetničkim delima kupljenim za državnu zbirku.

Posebnu ulogu u kupovini imala je i firma braće Divin, najprestižnija kuća za trgovinu umetničkim delima prve polovine 20. veka.

Oni su imali odlučujuću ulogu u formiranju nekoliko velikih umetničkih kolekcija u Americi i Evropi. Džozefu Divinu je knez Pavle poverio neke od najvažnijih nabavki, kao što je bila kupovina slike „Tri monaha“ Nikole Pusena.

Žorž Batist Skot

Zahvaljujući Divinu kupljeno je i čuveno delo Rembranta van Rijna „Kvint Fibije Maksimus“, kao i „Sveta porodica“ i „Portret mladića“ Palme Vekija, zatim „Otmica Evrope“ Veronezea...

Posleratni period obeležila je temeljnija briga o kolekciji, koja je postala deo reprezentativnih objekata pod direktnim nadzorom Kabineta predsednika Josipa Broza. U tom periodu, prevashodno su kupovana dela jugoslovenskih umetnika. Strogo se vodilo računa o tome da umetnici iz svih republika i pokrajina budu zastupljeni.

- Ipak, za razliku od dela koja su u tom periodu bila poručivana za novoizgrađene oficijelne prostore, sa temama pregalaštva jugoslovenskih naroda, scenama iz NOB, radovi koji su kupovani za dedinjske dvorove imali su drugačiju tematiku - kaže Biljana Crvenković.

- Bile su to pretežno mrtve prirode, aktovi i drugi intimistički prizori. Moguće je da razlog ovakvog odabira leži u nameni objekata - za prijeme i boravak stranih državnika.

U tom svetlu bi se mogli tumačiti i otkupi dela Vlahe Bukovca, Hinka Juna, Frane Kršinića i drugih umetnika koji u svojim radovima predstavljaju prizore ženske intime i privatnosti ili senzualnosti i lepote.

MEŠTROVIĆ KLjUČNI

NA uobličavanju dedinjskog kompleksa bio je angažovan i Ivan Meštrović. Uglavnom je uradio biste koje se nalaze u enterijerima Belog i Kraljevskog dvora. Od umetnika je poručena mermerna skulptura sfinge, o kojoj fotografije iz Vojnog muzeja svedoče da je stajala u blizini Kraljevskog dvora. Oštećena je tokom Drugog svetskog rata, pa je originalni Meštrovićev rad 1957. zamenjen odlivkom u bronzi.

- Ključni trenutak u afirmaciji jugoslovenskog identiteta kroz umetnost bilo je Meštrovićevo angažovanje - smatra Biljana Crvenković. - Njegova umetnost predstavljala je sinonim za vizuelno ostvarenje politike jugoslovenstva. Isto tako, mehanizam stvaranja jugoslovenskog identiteta bila je i kupovina slika različitih predela nove države, kao i dela sa predstavama žanr scena iz života Jugoslovena.



Vlaho Bukovac 'Kajanje'

Osim „Borbe petlova“ Paje Jovanovića, koja je bila izložena u ulaznom salonu Kraljevskog dvora, zidove su krasile i „Tkalje“ Matije Jame, zatim „Savinjska dolina“ Line Crnčić Virant ili radovi ruskih i rumunskih umetnika koji su putovali jugoslovenskim prostorima.

DRŽAVNA POLITIKA

U dvorskom kompleksu nalazi se i nekoliko dela sa tematikom iz NOB-a, poput grafike Branka Šotre i slike „Prenos ranjenika“ Matije Zlamalika. Ovde se nalazi i skulptura Antuna Augustunčića „Spomenik crvenoarmejcu“, koja je urađena po porudžbini u čast izginulih crvenoarmejaca prilikom oslobođenja Beograda 1944.



Nedeljko Gvozdenović

- Ta skulptura ukazuje na tadašnju državnu politiku i interpretaciju istorije u kojoj je ključno mesto imala sovjetska Crvena armija - tvrdi Biljana Crvenković.



Nikola Pusen


novosti.rs