Umetnost od slonovače

O simbolici slonovače

Rimljani su slonovaču smatrali najplemenitijim materijalom na zemlji. Najčešće se dobija od slonovih kljova, pa otuda i naziv slonovača.

Zbog osobina kosti kao što su belina i čvrstina, ona je simbol čistote i snage duha. Njena otpornost na raspadanje (netruležnost) učinila je da kost poprimi i simbol svetosti. Zajedno sa izuzetnim fizičkim osobinama kao što su gustina i ravnomernost, slonovača je idealan materijal za izradu minijaturnog ikonografskog reljefa.

U današnje vreme upotreba slonovače je zabranjena, tako da se u Rusiji za rezbarenje koriste skeletni ostatci mamuta koji se neretko pronalaze na ruskom severu, kao i očnjaci morža, koje Rusi često nazivaju "riblji zub". Kao i crkveni predmeti od drveta i oni urađeni u kosti mogu biti opremljeni skupocenim zlatim i srebrnim okovima sa dragim kamenjem.

Slonovača je odvajkada bila dragocen materijal. U staroj Grčkoj su od pločica slonovače i zlata rađene veličanstvene statue bogova (radovi Fidije i Polikleta) koje su težile po nekoliko tona. U Izraelu u vreme Carstva slonova kost je korišćena ne samo za sitne ukrase, već i u dvorskoj arhitekturi i dekoraciji enterijera (Prva Knjiga o Carevima. 10.18 i 22.39).

U hrišćanskoj umetnosti u pozno-antičkom i srednjevekovnom periodu, ovaj materijal je korišćen mahom za izradu sitne plastike. Mnogobrojni predmeti iz tog perioda koji su izrezani u slonovoj kosti, poznati su pod jednim zajedničkim nazivom - avorije (od engleske reči- ivory — slonovača). To su rezbarene ikone, ikonografski diptisi i triptisi, krstovi, kivoti–relikvijari, piksidije (okrugle kutijice za čuvanje prosfore), itd.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Bogorodica sa Hristom, slonovača, rad naše radionice, prikaz u realnoj veličini.

Slonovača kao materijal

Slonovača (belokost) u širem smislu predstavlja naziv za materijal od zuba i delova kostiju određenih životinja: slona, mamuta, morža, *****, nilskog konja, divlje svinje i dr.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Slonovača se, pored ćilibara, bisera i korala, ubraja u drago kamenje organskog porekla. Slonovača je večna. Ne može da izgori, da se istopi u vodi ili istrune. Lepota ovog materijala je u njegovoj mlečnoj belini površine koja vremenom poprima žućkasti ton.

Skupocena je zbog svoje retkosti,pa je oduvek bila simbol visokog društvenog statusa.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Jako je teška za obrađivanje, što dodatno diže cenu umetničkim radovima koji su izrađeni u slonovači. U doba srednjeg veka kilogram neobrađene slonovače je koštao kao i kilogram srebra. Pri tome treba imati u vidu da je kod slonovače mala iskoristlivost materijala zbog oblika kljove, pukotina i sl, pa ostaje dosta škarta. To joj dodatno diže cenu, pa uz vrednost umetničkog rada, predmeti od slonovače mogu biti skuplji od srebra i po nekoliko puta.

U devetnaestom veku izvor sigurne zarade su bili robovi i slonovača. Stizali su užasnim, teškim i dugačkim putem od Afrike do Evrope koji niko ne bi potegao da nije donosio bogatstvo. Međutim, robovi su bili kvarljiva roba za koju niko nije mogao da garantuje da će stići u istoj količini u kojoj je i krenula. Zato je kabasta slonovača bila bez promašaja. Bar dok je bilo slonova...

Najstarije sačuvane figure koje je pravio čovek i koje prikazuju stilizovanog čoveka su bile od slonovače. Od slonovače su se kroz istoriju pravili najrazličitiji upotrebni predmeti kao što su: različiti luksuzni i ukrasni predmeti, figure za šah, igračke, pribor za jelo, drške za noževe i mačeve, bilijarske kugle, tipke za klavir, dugmad i dr. U ranom hrišćanstvu i vizantijskoj umetnosti su slonovaču koristili za pravljenje kipova svetaca, relikvija, episkopskih prestola i korica za knjige sa biblijskim scenama.

Slonovača se koristi i za intarzije u drvetu, gde se često kombinuje sa abonosom (ebonovinom), koji je još od davnina poznat kao jedno od najlepših i najskupljih vrsta drveta. Srce drveta, od tamno braon do crnog, ističe kremasto belu boju slonovače.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Izuzetno su vredne kljove mamuta koje se povremeno pronalaze na obalama Arktičkog okeana, u Sibiru. Smrznute u čistom ledu, kljove zadržavaju svoju besprekornu lepotu. Kljove mamuta su po sastavu i izgledu jedinstvene. Materijal je apsorbovao vlagu za vreme milenijuma provedenih pod ledom, i potrebno ga je lagano i pažljivo sušiti u periodu od 3 do 5 godina. Samo tada se može oprezno seći, brusiti, urediti i polirati.

U današnje vreme trgovina slonovačom je zabranjena jer slonovima i drugim životinjima sa kljovama preti istrebljenje (od 1989., mada je od strane UN-a delimično i povremeno dozvoljen izvoz pojedinim afričkim zemljama).

Slonovača koju mi koristimo je isključivo stara preko 20 godina, i iz vremena pre prohibicije, tako da ni na jedan način nismo stimulisali ubijanje ovih lepih životinja.