Putevi kulture

Celokupna teritorija Balkana, izvorišta evropske kulture, područje je prekinutih sećanja. Vekovima su se civilizacije rađale i nestajale, ali je njihov trag sačuvan. Novi vladari su deo nasleđa čuvali i razvijali (tvrđave), deo su uništavali (paganski hramovi, crkve i manastiri), a veliki deo je ostao da leži zaboravljen i odbačen (carske palate).

Svoj doprinos razvoju kulture davali su svi narodi koji su se doseljavali ili osvajali područje gde se nalazi savremena Srbija. Tako se danas na srpskim putevima kulture sreću sećanja Evrope iz različitih vremenskih perioda, ukrštaju se na rečnim ušćima i dolinama, a razilaze po obodima planinskih venaca, gde su civilizacije tragale za skrovitim mestima u kojima će omogućiti slobodu okupljanja i razvijanja misli i dela.

Put rimskih imperatora, Transromanika i Tvrđave Dunava, tri su puta kroz više od tri civilizacije. Promena sedišta Rimske imperije i pomeranje njegovog žarišta ka istoku, malo je poznata faza evropske istorije, iako je to izmeštanje ubrzalo prihvatanje hrišćanstva kao državne religije. Stoga je to put kroz period kraja Rimskog carstva koji istovremeno označava i početak novog doba. Njega možda najbolje ilustruje upravo romanička arhitektura ranog srednjeg veka. Ona povezuje južnoslovenske krajeve, i otvara put ka zapadnom svetu i poimanju vrednosti, da bi treća staza, Tvrđave Dunava, ukazala na kulturni značaj Dunava kao reke koja gotovo celu Evropu “uvlači” u svoj sliv — ali i na sukobe i granice koje su Dunavu tokom istorije nametane.

Evropski program puteva kulture obuhvatio je, i uključio u tokove savremenih turističkih kretanja, i tri staze kulture Srbije, pokazujući na taj način da je kulturno nasleđe Srbije neraskidivi deo evropske kulturne baštine.

Srbija

Put kulture rimskih imperatora

Rimsko carstvo je daleko od Rima, na nepredvidljivom Dunavu, ustanovilo svoju istočnu granicu – limes. Niz vojnih utvrđenja postavljen je duž puta kojim su rimske legije marširale u pohode na varvarska plemena preko reke.

Za vojskom su pošli trgovci i zanatlije i uskoro su nikli gradovi duž svih važnih puteva. Gornja Mezija i Donja Panonija, što otprilike obuhvata današnju teritoriju Srbije, su počev od 3. veka, za skoro dve stotine godina, od marginalnih pograničnih provincija postale središta zbivanja Rimskog carstva.

Kasnija rimska provincija Ilirik iznedrila je 17 imperatora, koji će vladati Carstvom u vreme najdubljih kriza. Rođeni ili u bogatim gradovima na limesu ili u vrletima zaleđa, neki od njih će promeniti lice sveta kakav je do tada postojao.

Put kulture rimskih imperatora otkriva drevne rimske gradove, puteve, ruševine i artefakte, među kojima je i Gamzigrad koji je UNESCO stavio na Listu svetske kulturne baštine. To je put koji vodi kroz vreme kada je Dunav bio istočna granica Rimskog carstva.

Sirmium: Srce rimske Panonije

Singidunum: Beograd davnih vremena

Viminacium: Metropola na Dunavu

Diana i Pontes, Trajanova tabla, Trajanov put: drevni život na Dunavu

Felix Romuliana: Palata po carskoj meri

Naissus: Rodno mesto Konstantina Velikog

Iustiniana Prima: Nova prestonica Ilirika

Transromanika

“Transromanika” je put kulture koji spaja evropsko nasleđe romaničkog perioda. To je evropska kulturno-turistička ruta koja povezuje spomenike u Nemačkoj, Austriji, Italiji, Francuskoj, Španiji, Sloveniji, a od novembra 2007. i spomenike u Srbiji.

Savet Evrope je uvrstio “Transromaniku” u program “Glavni evropski putevi kulture”, jer povezuje i promoviše zajedničko nasleđe Evrope.

Srpska umetnost srednjeg veka je jedinstvena po tome što na specifičan način sjedinjuje uticaje i elemente umetnosti Zapadne Evrope i umetnosti Istoka – Vizantije. Takva originalna sinteza nastala je kao rezultat osobenog položaja srpskih zemalja, smeštenih na samom raskršću puteva, uticaja i interesa između Istoka i Zapada. Upliv i asimilacija romaničkih elemenata u srpsku srednjovekovnu umetnost se može pratiti upravo na najreprezentativnijim spomenicima tzv. Raške škole. Prvi uplivi romanike sa Zapada u Srbiju stižu iz južne Italije, preko Primorja, i ogledaju se pre svega u arhitekturi i skulpturi.

Na putu kulture “Transromanika”, mogu se videti najbolje očuvane crkve i manastiri Raške škole, skriveni dragulji romaničkog uticaja u Srbiji. Manastiri Žiča, Studenica, Gradac, Đurđevi Stupovi i Sopoćani čine deo ove kulturno-turističke rute. Vladarska porodica Nemanjića imala je presudnu ulogu u političkom životu Srba u srednjem veku i ogroman uticaj na formiranje ove umetnosti, koja svoj procvat doživljava krajem 12. veka, a naročito početkom 13. veka u Raškoj. Prvi monumentalni spomenici nastali su za vreme vladavine Stefana Nemanje (1168-1196), osnivača dinastije Nemanjića.

Manastir Žiča
Manastir Studenica
Manastir Gradac
Manastir Sopoćani
Manastir Đurđevi Stupovi

INFO

Tvrđave na Dunavu

Geografski položaj centralnog Balkana je bio prostor na kojem su se susretale različite kulture, trgovački karavani, i vojske u ratnim pohodima. Odbrana teritorija predstavljala je uslov opstanka plemena i naroda. Jedno od svedočanstava tih zbivanja predstavljaju tragovi fortifikacija, ostaci utvrđenja koji odslikavaju razvoj evropske vojne arhitekture od razdoblja antike pa skoro sve do savremenog doba.

Zahvaljujući geografskom položaju koji ima dolina Dunava, Rimsko i Osmanlijsko carstvo su duž njegovih obala sagradila mnoga utvrđenja, jer su se jedino na takvim sigurnim mestima mogli razvijati život i trgovina. Odbrana ovih teritorija bila je u to vreme pitanje opstanka.

Na putu kulture “Tvrđave na Dunavu”, ploveći nizvodno od Bačke prema Đerdapu, postoje manje ili više očuvani ostaci najveličanstvenijih tvrđava u Srbiji.

Bačka tvrđava
Petrovaradinska tvrđava
Beogradska tvrđava
Smederevska tvrđava
Tvrđava Ram
Golubačka tvrđava
Tvrđava Fetislam

Tvrdjave i utvrdjeni gradovi

Širom Srbije ima oko 200 lokaliteta sa ostacima starih tvrđava i utvrđenih gradova, još od antičkih vremena. Međutim, posle mnogo vekova ratova i razaranja, ostale su očuvane samo tvrđave koje su svoju vojnu funkciju zadržale i u srednjem veku, pod vlašću Turaka. Većina ovih utvrđenja dograđivana je i prilagođavana razvoju ratne tehnike, pri čemu su gubile izvorne srednjovekovne oblike. Neke od njih su bile preteče savremenih srpskih gradova, koje i danas krase delovi starih bedema i kula.

Tvrđave su bile isključivo vojna uporišta, a zamkovi manja utvrđenja u kojima se nalazio vladarski ili vlastelinski dvor. Najprostraniji su bili utvrđeni gradovi sa više posebno branjenih delova, u kojima je, osim zamka, bedemima bilo opasano i civilno naselje.

U okolini tvrđave Stari Ras, kod Novog Pazara, nalazi se grupa srednjovekovnih spomenika kulture, koji su 1979. upisani na UNESCO Listu svetske kulturne baštine pod zajedničkim nazivom:Stari Ras sa Sopoćanima.

INFO

Maglič



Srednjovekovni grad Maglič nalazi se na desnoj obali Ibra, oko 16 km južno od Kraljeva. Postavljen je na uskom platou stenovitog grebena koji dominira čitavom okolinom. Ubraja se u najlepše spomenike srpske srednjovekovne vojne arhitekture. Maglič je verovatno podignut u 13. veku. Između 1324. i 1337. arhiepiskop Danilo II obnovio je bedeme, crkvu Sv. Đorđa i palatu čije ruševine su se sačuvale do današnjih dana. Danilo II je bio poznati biograf srpskih srednjovekovnih vladara i u Magliču je osnovao monašku školu.

Osnova utvrđenja je u obliku nepravilnog izduženog višeugaonika. Sa tri strane okruženo je rekom, a na istočnoj strani, kroz stenu, bio je prokopan rov. Utvrđenje ima sedam masivnih kula i donžon kulu, koja je bila stanište njegovog gospodara. Obimni zidovi debljine 2 metra sa snažnim kulama čine jedinstven odbrambeni sistem, koji je štitio prilaz Ibarskoj klisuri. Na vrhu bedema postojale su ograđene staze za šetnju. Crkva Sv. Đorđa bila je jednobrodna, sa elementima koji ukazuju na gotski stil.

Maglič je bio značajno uporište za odbranu manastira Žiče i Studenice. Nakon pada pod tursku upravu postaje sedište nahije šireg područja. Grad je bio značajan u vreme Bečkog rata (1683-1699) i Drugog srpskog ustanka.

Stari Ras



Srednjovekovni grad Ras nalazi se 11 km zapadno od Novog Pazara, na brdu zvanom Gradina. Pretpostavlja se da je osnovan u vreme vladavine Jovana II Komnina (1118-1143.). U kompleksu starog Rasa su tri arheološka lokaliteta: utvrđenje na Gradini, pećina sa manastirom Sv. Arhanđela ispod utvrđenja i naselje Pazarište (Trgovište) sa urbanizovanom strukturom građevina.

Tvrđava Ras očuvana u ruševinama kao najstarija građevina vojne arhitekture srednjovekovne Raške i kao središte srpskih vladara, ova tvrđava ima nesaglediv značaj za proučavanje najstarije prošlosti srpske države. Ima oblik nepravilnog četvorougla, dužine 180 m, širine 20-60 m. Bedemi su zidani od lomljenog kamena i krečnog maltera i imali su šetnu stazu sa zupcima. Na najpristupačnijem, južnom delu, nalazila se glavna kula, polukružne osnove, prečnika 8 m. U utvrđenje se ulazilo kroz dve kapije, zapadnu i južnu. Glavna, zapadna kapija, branjena je sa dve kule nejednakih dimenzija.

U prvoj polovini 12. veka Ras je postao glavno uporište srpske države i od tada je utvrđenje ojačano, izgrađeni su novi objekti, zazidana je zapadna kapija, a otvorena je nova, pored glavne kule.

Pećinski manastir sa crkvom vezuje se za velikog župana Stefana Nemanju. Ovde je, po svemu sudeći, pisano čuveno “Vukanovo jevanđelje”, a ostaci fresaka (početak 13. veka) i urezani zapisi (16. i 18. vek) ukazuju da je manastir postojao dosta dugo.

Kompleks građevina na Pazarištu čini naselje u kojem se razlikuju dve hronološke faze. Starija faza se vezuje za 14. vek i čine je kuće brvnare, a mlađa faza za period turske vladavine, do druge polovine 17. veka, sa dobro očuvanim kamenim objektima. Ostaci crkve, nekropole i drugih građevina ukazuju na mogućnost da je ovde već u 12. veku bilo značajno duhovno središte, koje je živelo i pod turskom vlašću.

U okolini Rasa nalazi se i grupa srednjovekovnih manastira i crkava, koji su 1979. upisani na UNESCO Listu svetske kulturne baštine pod zajedničkim nazivom:Stari Ras sa Sopoćanima.



INFO

Smederevska tvrđava



Smederevska tvrđava nalazi se na prostranoj zaravni na ušću reke Jezave u Dunav. Podignuta je s ciljem da bude prestonica zemlje i utvrđeni dvor despota Đurđa Brankovića i da zameni Beograd koji je, nakon smrti despota Stefana 1427. godine, vraćen Mađarima. Građena je uz velike napore i predstavlja poslednje veliko ostvarenje srpske vojne arhitekture.

Tvrđava je trougaone osnove i čine je Veliki i Mali grad. U prvoj fazi, od 1428. do 1430. godine, podignut je Mali grad, opkoljen sa dve strane Dunavom i Jezavom, dok se sa treće strane nalazio rov ispunjen vodom. Veliki grad podignut je većim delom do 1439. godine, a utvrđen je u periodu od 1444. do 1453.

Turci su grad osvojili 1439. godine, da bi po Segedinskom dogovoru 1444. bio vraćen despotu Đurđu. Definitivno pada u Turske ruke 1459. godine, što je ujedno označavalo i pad srpske srednjovekovne države. Tokom 1480. Turci su pojačali ceo grad dodavši tri osmougaone niske topovske kule na uglovima, povezane spoljašnjim nižim bedemom. Veliki i Mali grad imali su ispred spoljnih bedema rovove ispunjene vodom.

Turska vojska napušta Smederevo 1867. godine, kada ga zajedno sa još šest srpskih gradova predaje knezu Mihailu.

Smederevska tvrđava danas predstavlja spomenik kulture od izuzetnog značaja, popularnu turističku destinaciju, kao i ekskluzivan prostor za muzičko-scenske i druge kulturne događaje.



INFO

Beogradska tvrđava



Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 2. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čini sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan.

Zbog izuzetnog strateškog značaja, na ovom mestu je u 2. veku podignuto utvrđenje – rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije. Posle rušenja od strane Gota i Huna, utvrđenje je obnovljeno u prvim decenijama 6. veka. Nepuno stoleće kasnije, razaraju ga Avari i Sloveni.

Uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka. ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala.

Pod vlašću despota Stefana Lazarevića, kao novo središte Srbije, Beograd je ojačan prostranim utvrđenjima Gornjeg i Donjeg grada. U starom kastelu podignut je despotov dvor, a na Savi je dograđeno ratno pristanište. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad.

Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-39. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza, Švajcarca u austrijskoj službi. Igrom sudbine, u svitanje jednog martovskog dana 1738. godine, zbog poraza kod Niša, upravo pred bedemima Tvrđave streljan je njen graditelj. Povratku Turaka u Beograd 1740. godine, prethodila su rušenja svih novopodignutih utvrđenja. Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.

GORNjI GRAD

Na prilazu Gornjem gradu nekada se širilo prostrano tvrđavsko polje – Kalemegdan. Posle povlačenja Turaka u drugoj polovini 19. veka, polje je pretvoreno u park. Iz pravca centra Beograda, preko Kalemegdana, u Beogradsku tvrđavu se ulazi kroz Stambol kapiju (unutrašnja i spoljna) i Sahat kapiju. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa istočne strane kroz Zindan-kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada.

Ostali značajni sačuvani objekti u Gornjem gradu su:

Sahat kula – kula visoka 27,5 m sa satom, nastala od 1740. do 1789. sa naglašenim elementima baroka.
Damad-Ali pašino turbe – manji mauzolej osmougaone osnove izgrađen 1783. godine, jedan od retkih sačuvanih spomenika islamske arhitekture u Beogradu.
Rimski bunar – dubok oko 60 metara, a do nivoa vode (35 m) spušta se dvojno spiralno stepenište.
Ostaci zamka despota Stefana Lazarevića – izgrađen je u 15. veku

Na Gornjem gradu se nalaze i simbol Beograda – spomenik “Pobednik”, spomenik despotu Stefanu Lazareviću, Crkva Ružica i Kapela svete Petke.

DONjI GRAD

Celo priobalno područje Beogradske tvrđave, uz Dunav i Savu, obuhvata Donji grad, gde se u srednjem veku nalazio glavni deo beogradskog naselja, koji je bedemina opasao despot Stefan Lazarević. Donjem gradu prilazi se kroz Vidin kapiju i Mračnu kapiju, a među retkim sačuvanim objektima izdvajaju se:

Ostaci Mitropolitskog dvora – otkriven je deo mermernog nadvratnika portala mitropolitske crkve Uspenja Bogorodice sa ktitorskim natpisom despota Stefana Lazarevića.
Kapija Karla VI – podignuta je 1736. u duhu baroka
Barutana – veliki barutni magacin ukopan od 1718. do 1720. u steni zapadnog podgrađa u vreme velike austrijske rekonstrukcije.
Kula Nebojša – srednjovekovna topovska kula podignuta oko 1460. na samoj obali reke da bi štitila ulaz u pristanište. U vreme vladavine Turaka pretvorena je u tamnicu i mučionicu, gde je 1789. ubijen grčki revolucionar i pesnik Riga od Fere.

KALEMEGDAN

Danas najlepši i najveći beogradski park, Kalemegdan je u vreme dok je Tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda, služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu. Zbog toga i njegov naziv potiče od turskih reči “kale” – grad, to jest tvrđava i “megdan” – polje. Turci su Kalemegdan nazivali i Fićir-bajir što znači “breg za razmišljanje”.

Na Kalemegdanu se nalaze Spomen obeležje predaje ključeva Beogradske tvrđave, Spomenik zahvalnosti Francuskoj, Umetnički paviljon “Cvijeta Zuzorić”, Muzički paviljon, Veliko stepenište, Zoološki vrt, dečiji zabavni park, više spomenika i skulptura, sportskih igrališta i ugostiteljskih objekata.

Beogradska tvrđava je danas spomenik kulture od izuzetnog značaja, na kojoj se redovno održavaju kulturni, umetnički i zabavni događaji.



INFO

Petrovaradinska tvrđava



Petrovaradinska tvrđava podignuta je kod Novog Sada, na desnoj obali Dunava, na mestu rimskog Kuzuma i srednjovekovnog Petrikona, čiji su ostaci srušeni 1690. Sagrađena je od 1692. do 1780. na uzvišici iznad Dunava Tvrđava, kao fortifikacioni objekat po sistemu francuskih utvrđenja graditelja Vobana, a prema projektu austrijskih vojnih inženjera Marsiljija, Kajzersfelda i Vamberga.

Sastoji se iz Gornjeg i Donjeg grada. Gornji grad je Tvrđava u užem smislu, opasana visokim bedemima sa strmim serpentinastim odsecima. Donji grad čini malo naselje sa mrežom uskih ulica i višespratnih zgrada sa malim dvorištima. Zaštićen je otkopima i bedemima. U Gornjoj tvrđavi izgrađen je niz podzemnih laguma i galerija, ukupne dužine 16 km. Na njoj se nalaze: Arsenal, Jednostavna kasarna, Duga kasarna, Oficirski paviljon i Toranj sa satom, dok je Linhenštajnova kasarna porušena. U Donjoj tvrđavi – Vaserštatu, nalaze se oficirski stanovi sa magistratom, bolnice, stari arsenal, kasarna i druge javne zgrade. Ispod same Tvrđave je župna crkva Sv. Juraja, a pravoslavna je u gradu. Vodena kapija danas je porušena. U okviru bedema je nova Beogradska kapija.

Zaštitnim arheološkim istraživanjima početkom 21. veka otkriveni su kulturni slojevi od srednjeg paleolita do austrijskog perioda. Značajni su ostaci cistercitske opatije iz 1243. posvećene Blaženoj devici Mariji, otkriveni ispod zgrade Arsenala, sada Muzeja grada Novog Sada.

Petrovaradinska tvrđava je danas najpoznatija po muzičkom festivalu “Exit”, koji se tu održava svake godine tokom jula. Na tvrđavi se održava i niz drugih kulturnih i zabavnih događaja.



INFO

Niška tvrđava



Nišku tvrđavu su početkom 18. veka sagradili Turci na desnoj obali reke Nišave, u samom centru grada. Podignuta je na rimskim i srednjovekovnim temeljima. Osnova je u obliku nepravilnog poligona, sa stranama različitih dužina. Građena je od kamena iz obližnjeg Humskog majdana, mada su upotrebljavani i spomenici, sarkofazi i drugi građevinski materijal iz ranijih epoha.

Ima četiri velike kapije: Stambol, Beogradsku, Vidinsku i Veliku kapiju kroz koju se izlazilo na reku. Sve kapije su i danas dobro očuvane. Tvrđava je opasana velikim šancem koji se u slučaju potrebe punio vodom iz Nišave.

Unutar tvrđave nalazilo se naselje sa dućanima, bogomolja, kasarne i ostale građevine za vojne potrebe. Od svega je sada očuvano nekoliko barutana, džamija Bali bega iz 16. veka i jedna zasvedena građevina. Džamija je jednoprostorna građevina sa kvadratnom osnovom i kupolom, a glavni molitveni prostor ima dvokupolni trem, koji u Srbiji ima samo Altun-alem džamija u Novom Pazaru. Uz tvrđavu je i hamam, izgrađen u 15. veku, jedna od najstarijih građevina profane arhitekture sa početka turske vladavine. Na tvrđavi su prepoznatljivi elementi arapske arhitekture.

Kako je prvenstveno imala strategijski karakter, tvrđava je u turskom posedu bila sve do 1877. godine, kada prelazi u srpske ruke. Velika kapija, poznata kao Vodena vrata, je rekonstruisana 1961-62.

Niška tvrđava je spomenik kulture od izuzetnog značaja, na kojoj se danas održavaju brojni kulturni i umetnički događaji.

Novo Brdo



Jedan od najvećih srpskih srednjovekovnih gradova, a po broju stanovnika i jedno od najvećih naselja u unutrašnjosti Balkana, Novo Brdo, nalazi se na vrhu Male planine, 40 km istočno od Prištine.

Grad je osnovan početkom 14. veka da bi se zaštitilo već postojeće naselje rudara, trgovaca i zanatlija koje se razvilo zahvaljujući bogatim nalazištima, olova, gvožđa, a naročito srebra sa primesama zlata. Kao nepresušan izvor prihoda, novobrdski rudnici omogućili su srpskim vladarima da podižu utvrđenja, manastire i crkve, kao i dugotrajnu odbranu od Turaka.

Najveći procvat grad je imao za vreme despota Stefana Lazarevića, kada je dobio statut, odnosno poseban zakon. U vreme cara Stefana Dušana radila je kovnica novca, a od 1349. kovali su se groševi sa nazivom grada. Među mnogobrojnim zanatima naročito razvijena bila je umetnička obrada metala. U njemu, pored Srba, živeli su Dubrovčani, Sasi, Grci, Kotorani i Albanci. Grad je održavao intenzivne trgovačke veze sa primorskim gradovima. Turci su grad zauzeli 1455. i od tada on propada, da bi početkom 17. veka bio definitivno napušten.

Tvrđavu čine dva dela. Gornji grad na vrhu planine je poligonalnog oblika. Utvrđen je snažnim zidom sa šest pravougaonih kula. Drugu celinu predstavlja veći, Donji grad, postavljen zapadno od Gornjeg grada. Opasan je obimnim zidom sa dve kule i dubokim zaštitnim rovom. To je bio središnji deo urbanizovanog naselja, sa četvrtima i ulicama.

U Novom Brdu je bilo sedam srpskih i dve katoličke crkve. Najznačajnija je crkva Sv. Nikole, koja je bila saborna gradska crkva. Sagrađena je sredinom 14. veka, duga je 30 m i ima neobičnu osnovu: proširen prostor naosa, zasveden poluobličastim svodom, na istoku se završava sa dve nejednake polukružne apside, a asimetrična priprata je imala kupolu i tri reda stubova. U crkvi i porti otkriveno je 900 grobova zidanih ili usečenih u stenu. 1466. godine je pretvorena u džamiju. Južno od grada otkriveni su ostaci “Saške crkve”, koju su podigli Dubrovčani, Sasi i drugi stanovnici katoličke veroispovesti.

Nalazi se na teritoriji AP Kosovo i Metohija, koja je trenutno pod upravom UNMIK-a.

Zvečan



Srednjovekovni grad Zvečan, sada u ruševinama, nalazi se u blizini ušća Sitnice u Ibar, kod Kosovske Mitrovice. Postavljen je na stenovitom kupastom brdu i dominira dolinom u kojoj su se ukrštali važni karavanski putevi. Nije poznato kada je izgrađen, a prvi put se pominje u vezi borbi na Kosovu Polju između 1091. i 1094. godine, koje je predvodio župan Vukan. Tada je bio pod srpskom vlašću.

Kada je Stefan Nemanja 1170. kod Pantina pobedio Vizantiju, naložio je da se u crkvi Sv. Đorđa na Zvečanu održi molitva za srećan ishod bitke. Do kraja 14. veka Zvečanom su vladali različiti gospodari, a od sredine 15. do 18. veka ovde se nalazila turska posada.

Osnova tvrđave prilagođena je konfiguraciji terena i ima nepravilan, izduženi oblik. Sastojala se iz tri dela. Gornji grad se nalazio na samom vrhu brda. Niži pojas se sastojao od zidina ojačanih kulama, a obimni zid je obuhvatao južne padine i podnožje brda. Gornji grad, okružen sa pet kula, čuva ostatke glavne – dinžon kule osmougaone osnove, crkve Sv. Đorđa i cisterni. Crkva je imala osnovu u obliku sažetog upisanog krsta, manju oltarsku apsidu, kube nad središnjim delom i bila je živopisana. Unutar Donjeg grada postoji nekoliko građevina čija namena nije precizno utvrđena, a na zapadnom kraju nalazio se glavni ulaz u grad.

Nalazi se na teritoriji AP Kosovo i Metohija, koja je trenutno pod upravom UNMIK-a.

Golubačka tvrđava



Ova tvrđava sa devet kula nastala je u 14. veku na litici iznad Đerdapske klisure. Taj izuzetan položaj čini je jednom od najupečatljivijih tvrđava na Dunavu i simbolom Đerdapa. Njome su najpre vladali srpski despoti, a Turci su je osvojili u 15. veku. Danas je veoma popularna i zbog svoje povezanosti sa Lepenskim Virom, dragocenim arheološkim nalazištem.

Tvrđava Fetislam



Ovu tvrđavu na Dunavu, blizu današnjeg Kladova, podigli su Turci 1524. Nazvali su je Fetislam, što znači “pobeda Islama” i podelili je na dva dela – Mali grad i Veliki grad. Kako se pretpostavlja, Mali grad je bio artiljerijska baza koju su štitile kružne kule. Na kapijama koje vode u tvrđavu postavljene su mermerne ploče u slavu sultana Mahmuda II.

Dunav - put kulture



Sa rekonstrukcijom kompleksa Ramske tvrđave, kod Velikog Gradišta, Srbija će imati jedan od najzanimljivijih puteva kulture u Evropi

SA rekonstrukcijom kompleksa Ramske tvrđave, kod Velikog Gradišta, Srbija će imati jedan od najzanimljivijih puteva kulture u Evropi.

Putovanje "Tvrđave na Dunavu" počinje u Baču, s jednim od najznačajnijih srednjovekovnih utvrđenja, a slede Petrovaradin i Beograd, gde se nalaze dve najatraktivnije tvrđave. Put se potom nastavlja pored Smedereva, Rama i Golupca.

Deo Dunava na potezu od Beograda do Golupca postaje sve atraktivniji za turiste. Na ovom prostoru može se provesti nezaboravan vikend koji bi obuhvatio posetu Smederevskoj i Golubačkoj tvrđavi, Viminacijumu i Lepenskom viru, ali i dvorcu Obrenovića.


Romantični dvorac

Turistička organizacija Smedereva organizuje ture razgledanja grada s vodičima. Najkraća tura traje dva časa, a obuhvata razgledanje Velikog i Malog grada Smederevske tvrđave, obilazak Spomenika žrtvama 1941. godine, gradskog trga i vinskog grada (kućice izgrađene od autentičnih bačvi i buradi starih stotinama godina). Razgledanje dvorca Obrenovića nije moguće, ali odlazak do kompleksa jeste.

KRSTARENJE

U Smederevu se može i krstariti Dunavom. Brod polazi svake večeri u 19 časova, a sat krstarenja košta 200 dinara. Polazak je kod Silosa.

Dvorac Obrenovića u Smederevu je romantično mesto, jer je knez Mihailo ovde izgradio terene za golf i kriket, podigao park s retkim stablima kedra, dafine, magnolije, judinog drveta, crnog bora i platana. Po uzoru na engleske land lordove,ovaj vladar je voleo da čita novine na za to posebno napravljenom mestu: usred hlada parka u baroknoj gvozdenoj senici.

Kneževski i kraljevski parovi nestale dinastije uživali su u letnjikovcu podignutom iznad vinograda. Vila se zvanično zove "Zlatni breg", a ture razgledanja nisu moguće bez najave Turističkoj organizaciji.

Ipak, najveća atrakcija je Smederevski grad, površine 10 hektara, koji je danas jedna od najvećih srednjovekovnih tvrđava u Evropi i krajnji domet srpskog vojnog graditeljskog umeća toga vremena.

Nakon smrti despota Stefana Lazarevića 1427. godine, kada je Beograd po ugovoru vraćen Ugarskoj, Srbija je ostala bez prestonice. Po odluci despota Đurđa Brankovića, nova prestonica podignuta je na ušću rečice Jezave u Dunav. Za uzor je poslužio sam Carigrad, a radove nadzirao Toma Kantakuzin. Izgradnja je završena, što je neverovatno, za samo dve godine. Za ostvarenje tog podviga svi u državi podneli su velike žrtve.



Karađorđev dud

Još jedno značajno istorijsko mesto u Smederevu jeste Karađorđev dud. Ispod duda je tadašnji turski zapovednik grada dizdar Muharem Guša predao ključeve grada voždu Karađorđu Petroviću 8. novembra 1805. i tako simbolično proglasio Smederevo po drugi put u istoriji za prestonicu Srbije. Karađorđev dud je i botanički raritet, jer je star više od 300 godina. Nalazi se u centru grada, u neposrednoj blizini Gimnazije.



Ljubitelji starih utvrđenja naročito će uživati ukoliko iz Smedereva produže za Golubac, koji se obično naziva i "najširi osmeh Dunava". Osmougaona Šešir kula na Dunavu, nekadašnje pristanište Golubačkog grada, danas je zaštitni znak Golupca. Prvi put se pominje 1335. godine kao ugarsko vojno utvrđenje. Do Kosovske bitke bila je u srpskim rukama, a posle toga potpada pod tursku vlast - zauzeo ju je turski sultan Bajazit, i turska ostaje, s kraćim prekidima, sve do 1867. godine.

Tvrđava je izgrađena u vreme primene hladnog oružja, na visokoj steni na samom ulazu u Đerdapsku klisuru, jer se odatle pružao najbolji pregled na čitavu okolinu. Ovaj kraj ima prelepu prirodu, a bogata istorija polako se oživljava kroz etno-postavke, muzeje i obnovljene kuće.


INFO

Definisanje kulture



Kultura se u praksi odnosi na elitna dobra i aktivnosti kao što su visoka moda ili muzejska umetnost i klasična muzika, te reč kultura označava ljude koji znaju o tim aktivnostima i sudeluju u njima. Na primer, neko ko koristi kulturu u smislu kultivacije može uveravati da je klasična muzika najotmenija od muzike radne klase kao što su pank, turbo folk ili domorodačka muzička tradicija…

Ljudi koji koriste kulturu na taj način paze da je ne koriste u množini.. Oni veruju da ne postoje posebne kulture, svaka sa svojim vlastitim vrednostima i logikom, nego radije koriste samo jedan standard rafinacije kojim se sve grupe mogu objasniti. Stoga su to ljudi koji imaju različite običaje shvaćeni kao „nekulturni“ zbog „njihove različite kulture“. Ljudi s nedostatkom kulture često se čine prirodnijima, pa posmatrači često kritikuju еlemente visoke kulturе zbog potiskivanja ljudske prirode.

Danas mnogi društveni naučnici odbacuju moderno shvatanje kulture, kao i suprotnost kulture i prirode. Oni priznaju da su neelitne kulture jednako kulturne kao elitne. Zato, socijalni posmatrači kontrastiraju visoku kulturu elite s popularnom ili pop kulturom, koja označuje dobra i aktivnosti namenjenih za proizvodnju i potrošnju neelitnih ljudi. Obe se kulture, visoka i niska, mogu videti i kao subkulture.

Klaster puteva kulture (Rige od Fere 4, Beograd), je udruženje koje za svoj primarni cilj ima promovisanje Srbije i Balkana kao kulturno-turističkog proizvoda, kroz specifične rute: Putevima zmajeva, Putevima rudarstva, kao i najaktuelnijom - Putevima Tesle.
Za relativno kratko vreme (osnovano avgusta 2013.), uspelo da okupi više od 40 institucija kulture, turističkih organizacija i agencije, privrednika i fakulteti (ETF i Univerzitet Singidunum u Beogradu, FTN u Novom Sadu, Departman za turizam Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu, Elektronski fakultet u Nišu).

Klaster puteva kulture se izdvaja od sličnih udruženja po modelu po kome posluje: sve članice odlučuju o radu klastera, o sudbini klastera; klaster ima svoju Skupšinu, Upravni i Nadzorni odbor; i svako ko je član klastera ima podjednako pravo da predlaže, da zarađuje, doprinosi i učestvuje u aktivnostima; i, ono što je najvažnije, svima su vrata otvorena.
-Svi smo motivisani da zajedno radimo. Nema glavnog i odgovornog - kaže
Manuela Graf, generalni menadžer Klastera puteva kulture. Po njenim rečima, klaster funkcioniše tako da nema zaposlenih.
-Svako ko doprinosi radu klastera ima procenat od toga i na taj način se trudimo da motivišemo sve članice klastera, da ko god želi da se uključi, to može i da učini. Do sredstava za sada, dolazimo putem sponzora, donatora, kroz konkurse za projekte, i onaj ko je to vodio dobija 10%, bez obzira da li dalje učestvuje u realizaciji aktivnosti za koja su sredstva namenjena ili ne, tako da su svi podjednako zainteresovani.
Svim svojim članovima Klaster puteva kulture daje svu moguću konsutantsku pomoć za kreiranje raznih proizvoda. U trenutku kad se proizvod kreira, a agencije iz klastera prodaju taj proizvod, a u sklopu turističkog aranžmana, procenat od prodaje aranžmana (npr. Na putevima Tesle, Putevima zmajeva ili Putevima rudarstva), vraća se klasteru za dalja ulaganja u projekat.
Takođe, procenat od suvenira koje kreiramo u okviru ruta, vraća se za dalja ulaganja u projekat i moj cilj je da za pet godina klaster bude samoodrživ u potpunosti, da ne zavisi ni od donacija, ni od sponzorstava, ni od evropskih fondova, da sve to dođe kao pride, a da klaster bude samoodrživ, kada je u pitanju ceo system - rekla je Manuela Graf i objasnila da su svi članovi klastera motivisani da grade mrežu unutar klastera i da dopinose njegovom radu.
Kao primer navela je Tesla dan koji zajednički organizuju Turistička organizacija Niš, Elektronski fakultet u Nišu i Univerzitetska biblioteka “Nikola Tesla”. Ali, u tromesečnoj fazi pregovora, centrala klastera je intervenisala, i bila prisutna na svim dogovorima sa Jugoistok d.o.o., da se hidroelektrana “Sveta Petka” otvori za javnost, dok nije postignut zadovoljavajući dogovor. Kao plod istog pregovora, biće potpisan i ugovor između Muzeja u Leskovcu i Elektrodistribucije u Leskovcu, da i stogodišnja hidroelektrana “Vučjanka” kod Leskovca bude otvorena za javnost.
Načinom poslovanja, kao i oživljavanjem zapostavljenih tema (ličnosti, događaja, istorijskih činjenica), i njihovim osvetljavanjem na jedan drugačiji i savremen način, Klaster puteva kulutre predstvalja novinu i izazov za sve one kojima je stalo da se kulutrno nasleđe posmatra kao deo evropske kulturne baštine.
Nazad na vrh Ići dole

Umrežavanjem organizacija, institucija, privrednika i obrazovnih institucija iz Srbije, Slovenije i Hrvatske, Klaster puteva kulture postao je međunarodna mreža za razvoj kulturnih ruta u regionu.



Na Skupštini Klastera u Beogradu koja je održana početkom aprila, oformljena su upravna tela sastavljena od predstavnika članica Klastera puteva kulture iz sve tri zemlje. Upravni odbor čine Manuela Graf, Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, Beograd, koja je predsednik UO i generalni menadžer Klastera, Darja Radić, “Viša škola za turizam i ugostiteljstvo” Bled, Ivor Zidarić, Val kulture, Zagreb, Tatjana Pivac, Departman za geografiju, turistički i hotelski menadžment Prirodno matematičkog fakulteta Univerziteta Novi Sad, Milena Kostić, Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“, Beograd. U Nadzornom odboru su: prof. Jovan Popesku, Janja Viher i Vladimir Jovanović, dok su članovi Specijalnog odbora za razvoj rute “Putevima Tesle kroz Evropu” Branimir Jovanović, iz Muzeja Nikola Tesla, Andrea Štalcar Furač, Novi Svijet – KulturA Urbani, Zagreb, i Branko Kovačević, Elektrotehnički fakultet u Beogradu, predsednik Nadzornog odbora Elektroprivrede Srbije.
„ Verujemo da je bogato i jedinstveno kulturno nasleđe regiona veliki potencijal za sve zemlje učesnice i partnere za budući razvoj kulturnog turizma. Region je još neotkriven. Mada ovo može biti shvaćeno kao naša slabost, to je naša šansa s obzirom da će i sadašnji i budući turisti tragati za takvim neotkrivenim mestima koja mogu da im ponude jedinstveno iskustvo. “, poručila je Darja Radić.
Klaster puteva kulture je osnovan 2013. godine kao organizacija koja se bavi kreiranjem i razvojem puteva kulture, kao specifičnih tematskih kulturno-turističkih proizvoda, brendiranjem određenih oblasti kroz puteve kulture i pozicioniranjem na svetskom turističkom tržištu, kao i održivim razvojem i promocijom kulturnog nasleđa, povećavanjem svesti o neophodnosti njegovog očuvanja i plasiranjem na turističkom tržištu radi kulturnog i privrednog razvoja čitavih regiona. Klaster umrežava preko 40 institucija kulture, turističkih organizacija, organizacija civilnog društva, privrednika i čak šest fakulteta, i trenutno aktivno radi na razvoju dve kulturne rute: “Putevima Tesle kroz Evropu” i “Putevima zmajeva”.
Kulturne rute povezuju više zemalja i promovišu zajedničko kulturno nasleđe Evrope. Oni doprinose i razvoju nauke, unapređenju obrazovanja, očuvanju kulturne raznolikosti, podstiču međukulturni dijalog.” Mogućnosti koje nudi kultura i nauka veoma lako mogu biti u funkciji ekonomije. Svaka ruta je plodno tlo za razvoj malih preduzeća (zanati, suveniri), zapošljavanje lokalnog stanovništva (animatori, interpretatori), ali i razvoj novih gastronomskih specijaliteta u skladu sa temom puta kulture“, ističe Manuela Graf.