Pored obale Panonskog mora, na tlu današnje Srbije, nekada su hodali DIVOVI

Blic online

Na području od današnjeg Beograda pa sve do Beča nekada se prostiralo morsko carstvo, oko kojeg su šetali "divovi". Današnja Vojvodina, delovi Rumunije, Hrvatske, Češke i Mađarske bili su pod vodom oko koga su stanovali mamuti, nosorozi i gigantski krokodili.



Od Beograda do Beča prostiralo se morsko carstvo
Foto: Flickr, Klim Savchenkov / RAS Srbija

Srbija se nalazi u delu Evrope gde su se dešavale veoma česte i snažne geološke promene. Milionima godina praokean Tetis je naizmenično potapao Balkan i povlačio se sa njega, a ostrva su se izdizala i tonula, zajedno sa živim svetom.

Gigantski krokodili i mamuti stanovnici Panonske obale

U zemljotresima neopisivih razmera, pre oko 160 miliona godina, delovi Balkana prvi put su provirili iznad nivoa mora. Planinski vrhovi štrčali su iz pučine. Na Staroj planini, pokazuju tragovi, živeli su dinosaurusi, a kraj obala okeana, u Šumadiji i Pomoravlju, mnogobrojni divovski krokodili, čiji su ostaci na]eni u kopovima Popovca, kraj Paraćina.



Panonsko more
Foto: PANONIAN / Wikipedia

Međutim, tektonski poremećaji ubrzo su Srbiju ponovo vratili pod morske talase praokeana. Došlo je do podvlačenje afričke kontinentalne ploče ispod evropske. Tako je stvoren lanac velikih venačnih planina, prvo Alpa, na koje su se nadovezali Dinaridi i Karpati. Planinska barijera podelila je praokean na dva dela, a njegova južna polovina Paratetis prekrivao je delimično Srbiju.


Teritorija naše današnje zemlja je najveći deo vremena provela pod slanom vovodm, a oko nje je bujao život. Kraj obala mora živele su životinje koje su danas karakteristične za severnu Afriku: mamuti i mastodonti, preci današnjih slonova, sabljozubi tigrovi, žirafe, hijene, nosorozi. Iz ovog vremena nađeno je mnoštvo fosilnih riba, fosilne kosti usatog *****, kosti morskih krava, zubi morskih pasa.



Foto: Thomas Jüngling / Wikipedia

Na kopnu su rasla stabla čije je lišće nošeno vetrom dospelo u more, pa je nađeno fosilizovano u laporima Panonskog mora. Mogu se naći uobičajene vrste drveća hrast, vrba, bukva, ali i mediteransko bilje kao lovor, fikus, koje ukazuje da je klima tada bila toplija nego danas.

Do 2009. najpoznatiji fosil pronađen na našem tlu bio je skelet ženke mamuta koja je pre 500.000 godina stradala u panonskoj močvari, a čije su kosti, 1996, otkrivene na dubini od 21 metra, kod fabrike „Toza Marković“ u Kikindi. Međutim 2009. dolazi do preokreta, pronalaskom fosila mamuta Vike, starog nekoliko miliona godina, na površiinskom kopu uglja u Kostolcu, gde su otkriveni skeleti još šest mamuta.

Na mestu današnje Panonske reljefne celine postojalo je staro Panonsko kopno nastalo za vreme hercinske orogeneze. U oligo-miocenu, došlo je do spuštanja i razlamanja panonskog kopna i formiranja panonskog basena. Staro panonsko kopno spušteno je duž više dislokacija, od kojih su najaktivnije bile: -Južna panonska (Savski tektonski rov), u kome su danas smeštene rečne doline Save i Dunava i duž Dravske dislokacije (danas trektonski rov Drave u kome je smešten tok Drave).

Početkom miocena voda je iz Tetisa prodrla u ovaj basen i nastalo je veliko epikontinentalno more, poznato pod imenom Paratetis čiji se jedan deo naziva Panonsko more. Paratetis se pružao od današnjeg Bečkog basena, preko današnje Panonske i Vlaško-pontijske nizije do Crnog mora i Aralskog jezera na istoku.

U svojoj evoluciji Paratetis je komunicirao sa Tetisom preko Ronskog zaliva, Bavarske i Bečkog zaliva na zapadu, a na jugu veza je ostvarena preko današnje Egejske brazde, koja je polazila od današnjeg Ulcinja, preko Albanije, starog kopna Egeide do Crnog mora.

Basen je ispunjen vodom pre 30 miliona godina, a more se sa ovog dela Evrope povuklo pre 600 000 godina. Ovo veliko epikontinentalno more u svojoj evoluciji prošlo je kroz 5 faza: miocen, sarmatska faza, Panonski stadijum, pontijski i levantska faza.

Raspadanje mora na jezera

Sredinom pleistocena došlo je do postepenog gubitka veze sa Sredozemnim morem, salinitet se smanjivao, more je počelo da se “raspada” na manja slatkovodna područja, da bi na kraju postalo kopno. Kao dokazi Panonskog mora danas imamo mađarsko Balatno jezero , Đerdapsku klisuru na Dunavu, Crno More, Aralsko jezero, Bizovačke toplice, naslage soli u Tuzli, nalazišta nafte u Hrvatskoj i druga mesta.

Letujte u Budimpešti?

Zbog klimatskih promena, odnosno globalnog otopljavanja, postoji mogućnost za ponovnim nastankom Panonskog mora.

Podzemne vode iz godine u godinu sve više prete ovim područjima.

Kada bi se to zaista dogodilo, mnogi gradovi kao što su Beograd, Osjek, Zagreb, našli bi se pod vodom, dok bi neki poznati srednjevropski, Beč, Bratislava ili Budimpešta postali gradovi na obalama Panonskog mora.